Mặc dù ẩn giấu những mối nguy hiểm rình rập nhưng cánh đồng chum Xiêng Khoảng, Lào vẫn cực kỳ hút khách tham quan.
Được mệnh danh là khu khảo cổ nguy hiểm của thế giới nhưng cánh đồng chum Xiêng Khoảng vẫn cực kỳ hút khách, nhất là các du khách hiếu kỳ và đam mê khảo cổ.
Sở dĩ nó được mệnh danh như vậy là bởi vì Thời kỳ chiến tranh chống Mỹ của Việt Nam, cánh đồng chum là nơi chịu nhiều bom đạn và nóng bỏng nhất nước Lào. 10 năm không quân Mỹ liên tục oanh tạc Xiêng Khoảng, hòng tiêu diệt Pathet Lào và ngăn chặn hậu cần của miền Bắc tiếp tế vào Nam qua đường mòn Hồ Chí Minh. Với con số 580.344 phi vụ, trung bình 8 phút/phi vụ, 24/24 giờ trong ngày, từ 1964-1973, khối lượng bom Mỹ rải xuống nơi này đủ để mỗi người dân chịu 350 tấn bom.
Bề mặt cao nguyên như trên mặt trăng, chi chít ao hồ nhân tạo to nhỏ khác nhau. Ngày nay, mỗi năm vẫn còn khoảng 50 người dân Lào thiệt mạng hay trở thành thương tật bởi những quả bom chưa nổ này.
Vì vậy, bom đạn đã trở thành một “sản vật” quen thuộc đối với người dân nơi đây. Trong khách sạn nghỉ lại điềm nhiên có mặt những chiếc gạt tàn thuốc làm bằng vỏ bom bi: hình quả ổi, quả dứa… màu vàng, màu bạc… Thậm chí vỏ bom tấn, bom B52 còn được dùng như vật liệu xây dựng, vật trang trí trong mỗi ngôi nhà, khu vườn nơi đây.
Tuy nhiên, cánh đồng chum Xiêng Khoảng ngày nay là một địa danh hút khách. Nó nằm trên 1 cao nguyên cỏ xanh mênh mông, yên tĩnh thanh bình. Trên vùng đất phẳng xen một vài ngọn núi đồi nằm rải rác là khoảng hơn 650 chiếc chum đá khổng lồ có độ cao từ 1-3,5m và đường kính trên dưới 1m. Chiếc lớn nặng tới hơn 14 tấn với niên đại khoảng 2.500 năm đến 3.000 năm.
Chum đứng rải rác từng nhóm, đủ loại to nhỏ cao thấp, hình dạng khác nhau. Nhóm đứng phơi giữa trời, nhóm ẩn mình trong vòm cây xanh. Cái đứng, cái nghiêng, cái chìm xuống một nửa. Ở địa điểm này có 250 chum và duy nhất 1 cái có nắp.
Một điều bí ẩn là những ngọn núi ở cách đây ít nhất mấy chục cây số, vậy người cổ xưa đã chế tác những chiếc chum này từ các khối đá trong thiên nhiên từ nơi nào và chuyển đến đây bằng cách nào?
Một bí ẩn nữa cũng chưa có lời giải đáp: những chiếc chum này được làm ra để làm gì? Cũng đã có những giả thiết:
1. Những chiếc chum khổng lồ này được làm trong thời gian trị vì của thủ lĩnh Khun Chương và dùng để đựng thức ăn, ủ rượu cho quân lính.
2. Những chiếc chum này dùng để làm mộ táng các vua quan, tù trưởng trong giai đoạn đó. Vị trí trong xã hội càng cao thì chum càng lớn. Cùng với thời gian, số chum này một nhiều tạo nên cánh đồng chum huyền thoại ngày nay.
Hiện nay các nhà khảo cổ, nghiên cứu về cánh đồng chum nghiêng về giả thiết thứ 2 nhiều hơn. Theo một nhà sử học Pháp, bà Madeleinen Colani, người đã đến cánh đồng chum từ năm 1930 dày công nghiên cứu, những chiếc chum khổng lồ này không phải là những chum ủ rượu. Chẳng lẽ lại mất công đục đá tảng làm những cái chum chỉ để ủ rượu ăn mừng vì để làm một cái chum mất không ít thời gian và công sức?
Bà đưa ra giả thuyết mỗi cái chum là một cái quách chôn người chết khi phát hiện những mảnh xương, răng người trong những chiếc chum khổng lồ này và rải rác xung quanh. Hơn thế nữa, trong một núi đá vôi gần Bạn Ang, bà phát hiện một hang động xuyên thẳng lên đỉnh đồi như ống khói, vách động còn dấu vết ám khói đen và cho đó là một lò hỏa thiêu.
Còn về phía nam, cách Xiêng Khoảng 1km, trên một ngọn đồi có hai tượng đài kỷ niệm được xây dựng theo phong cách truyền thống của Lào: “Ghi công các anh hùng liệt sĩ” và “Tình đoàn kết chiến đấu Lào - Việt Nam”.
Du khách có thể tìm thấy vị trí của cánh đồng chum ở hướng đông bắc xứ Lào, địa thế núi non trùng điệp, độ cao từ 1.500 đến 2.000m, khí hậu mát mẻ quanh năm.
